Een veel gestelde vraag is of je nog verschil kunt merken tussen voormalig West-Berlijn en Oost-Berlijn. Het antwoord hangt af van wie je het vraagt.
De onzichtbare grens
Wie niets vermoedend door de stad wandelt zal niet direct een ander gevoel krijgen als hij de voormalige grens tussen beide stadsdelen overschrijdt, daar waar ooit de beruchte Berlijnse Muur stond. Overal in de stad kun je Döner Kebab krijgen of een slized pizza. Wel valt op dat Aziatische restaurants vooral in het voormalige Oost-Berlijn zijn te vinden; een overblijfsel van de voormalige internationale verbindingen van de DDR.
De grauwe plattenbau (speciale prefab bouwwijze) heeft een kleurtje gekregen en de verzakkende balkons zijn inmiddels versterkt. De hoge eentonige flats langs de brede winderige allee’s zijn voorzien van nieuwe gevels en ook binnen is er veel veranderd.
Lang kleurden de kaartjes van de verkiezingsuitslagen zodanig dat het verloop van de voormalige Muur nog nauwgezet gevolgd kon worden. Dat is inmiddels veranderd. De CDU is in Berlijn de grootste partij, met als tweede de SPD. Het hart van de stad, zeg maar grote delen van Mitte, kleurt groen met Die Grüne. De oost-westgrens is bij de verkiezingen vervaagd.
De ruim drie decennia na de val van de Berlijnse Muur hebben echter nog lang niet alle sporen kunnen uitwissen. Zelfs in de openbare ruimte zijn er nog genoeg tekenen die wijzen op het gescheiden verleden.
De gele tram
Neem de gele trams (strassenbahn). Die reden tot voor kort uitsluitend in voormalig Oost-Berlijn. West-Berlijn liet al vanaf midden 1950-er jaren de tram een stille dood sterven. Het was niet meer modern en kostbaar. In Oost-Berlijn bleeft de tram in het straatbeeld. Nu, 35 jaar later, zijn de gedachten over de tram als openbaar vervoer weer veranderd. Trajecten die eerst bij de voormalige grens ophielden, worden nu doorgetrokken tot in voormalig West-Berlijn. Een van de lijnen is lijn 10 die nu bij het Hauptbahnhof begint/eindigt, terwijl het eerdere begin/eindpunt het Friedrich-Ludwig-Jahn stadion was.
De betonnen straatlantaars
Een andere indicatie dat u zich in voormalig Oost-Berlijn bevindt zijn de straatlantaarns. In het oosten waren ze meestal van beton met een specifieke lichtkap. Inmiddels zijn veel van deze lantaarns gemoderniseerd maar met een gelijk ontwerp.
Het mag vreemd klinken, maar Oost-Berlijn herbouwde de stad met elektrische straatverlichting. De DDR moest zich immers als een moderne staat tonen. Ook hadden de oude gasgestookte lantaarns in de Tweede Wereldoorlog bij de massale bombardementen de stad een slechte dienst bewezen. De afgebroken lantaarnpalen lieten het ontsnappende gas als fakkels opvlammen.
West-Berlijn liet veel van deze gasgestookte lantaarns staan en repareerde ze. In bepaalde wijken verspreid over voormalig West-Berlijn zijn ze nog te vinden. Je moet wel goed kijken, want ook hier heeft gas plaatsgemaakt voor electriciteit. De gaskousjes zijn echter zorgvuldig door gelijkkleurende lampjes vervangen. Het onderscheid is moeilijk van onderaf te zien.
De ampelmann
En dan de ampelmann (Ampel betekent verkeerslicht). Misschien wel het meest gebruikte symbool van Berlijn. Het ontwerp was tot jaren na de val van de Muur alleen in de verkeerslichten in het voormalige Oost-Berlijn te zien. Na de hereniging ontstond bij de vernieuwing van de verkeerslichten een richtingenstrijd: welk poppetje moest nu in een nieuwe lantaarnpaal verschijnen: die van oost of west?
Men was het erover eens dat het Westen toch al dominant was bij de hereniging, en dat enige erkenning van de opheven Deutsche Demokratische Republik moest worden opgebracht. Het werd dus de ampelmann. En zo kun je bij het oversteken, weliswaar in afnemende mate, zien of je nu in voormalig Oost- of West-Berlijn bent, al is vooralsnog de kans het grootst dat je in voormalig Oost-Berlijn bent.
Wie met de oudere generatie Oost-Berlijners spreekt, merkt dat de identificatie met de voormalige DDR nog lang niet is verdwenen. Zelfs onder jongeren kan hier een daar nog een ‘bei uns’ of ‘druben’ worden opgetekend.
Paul de Bruijn verzorgt sinds 2009 rondleidingen in Berlijn.
Meer informatie vindt u hier.