De wisselende straatnamen
Steeds weer schijnt een ander licht op naar bepaalde personen vernoemde straten
Nergens lopen geschiedenis en de huidige tijd ‘Gegenwart’ zo door elkaar als in Berlijn. Steeds weer roepen naar bepaalde personen vernoemde straten revisionistische reacties op. Bij nader inzien blijkt een persoon in het verleden, veelal de Tweede Wereldoorlog/NAZI-tijd, niet zuiver op de graat te zijn geweest.
Tientallen straatnamen zijn in de afgelopen jaren in ongenade gevallen. Niet alleen door ontdekkingen uit een ver verleden, maar ook als gevolg van veranderende inzichten over waar een bepaalde persoon voor stond. Ook mannen in straatnamen vallen in ongenade.
In totaal telt Berlijn 11.032 straten, pleinen en groene ruimten in de stad. 3192 daarvan zijn vernoemd naar mannen, 439 naar vrouwen - de anderen zijn vernoemd naar plaatsen of figuren uit de natuur. Volgens het Berlijnse stratenrecht moet dit worden gecorrigeerd; vrouwen moeten voorrang krijgen bij nieuwe namen en hernoemingen. (Bron)
De verandering van straatnamen gaat niet zonder slag of stoot. Discussie over de vraag of de naam van een nieuwe persoon nu in enig opzicht een verbetering is of niet gaat samen met een meer praktische insteek. Immers alle bewoners moeten hun familie en relaties van de naamsverandering op de hoogte brengen. En wie niet kan worden bereikt zal te vergeefs naar de oude straatnaam zoeken. Vooral ondernemers, klein en groot, moeten visitekaartjes, reclamefolders, adresvermeldingen op hun website en talloze adressenbestanden waarin zij zijn opgenomen aanpassen.
Maar denk ook aan dat de adreswijzigingen moeten worden doorgevoerd op de identiteitskaart, het rijbewijs. Verzekeringsmaatschappijen, banken, verenigingen, elektriciteitsleveranciers en andere contacten of instellingen moeten worden ingelicht. Vooral voor ondernemers kan een naamswijziging kostbaar zijn: wijziging van briefpapier, postzegels, uithangborden en visitekaartjes.
Ook moeten navigatiesystemen worden geupdate.
Het zal duidelijk zijn dat al in de DDR-tijd het socialistische gedachtengoed tot herziening van straatnamen leidde. Persoonsnamen uit de Pruisische en NAZI-tijd moesten plaatsmaken voor de nieuwe helden van de boeren en arbeidersstaat.
“Het stedelijke en herdenkingslandschap van Berlijn wordt gekenmerkt door de Brandenburgs-Pruisische slavenhandel (vanaf 1680), het keizerlijke Duitse koloniale rijk (vanaf 1884) en positieve verwijzingen daarnaar tijdens het nazi-tijdperk. Het is veelzeggend dat de koloniale propaganda van het naziregime tot op de dag van vandaag een gedeeltelijk ononderbroken effect heeft op het stadsbeeld van Berlijn. Straten krijgen niet zomaar een andere naam. We hebben een verandering van perspectief nodig. In plaats van hulde te brengen aan koloniale misdadigers, moeten degenen die tegen de koloniale tirannie vochten geëerd worden.”
Dit schrijft de stichting Straßenlärm. Op een speciale kaart zijn de gewraakte straatnamen heeft opgetekend.
Neem bijvoorbeeld de Arndtstraße.
”De Arndtstraße werd in 1907 vernoemd naar de historicus en dichter Ernst Moritz Arndt (1769-1860), die een anti-Frans en agressief nationalisme voorstond. Hij was ook openlijk antisemitisch.
Hoewel op 22 januari 2020 werd besloten om de Arndtstraße om te dopen tot Hannah-Arendt-Straße, werd deze beslissing op 16 september van hetzelfde jaar ongedaan gemaakt. Er was een succesvolle petitie tegen de hernoeming en veel weerstand van het publiek.”
De getroffen bewoners/ondernemers stappen regelmatig naar advocaten om een hernoemen van hun straat te verhinderen.
Niet altijd wordt tot herbenoemen besloten maar wordt een bordje met een toelichting bij de straatnaam geplaatst. Dat voorkomt voor de bewoners veel ellende.
De straat Bona-Peiser-Weg op bovenstaande foto werd wel met succes ‘umbenannt’. Niet bekend is welke naam hiervoor moest wijken.
Nog in september 2024 kopte de Berliner-Zeitung:
”Straatnamen in Berlijn: waar hernoemingschaos weer dreigt”.
Zij schrijft hierover: “Een hernoeming in Friedrichshain-Kreuzberg wil ook solidariteit uitdrukken met een Israëlische partnergemeenschap. Paul-Lincke-Ufer wordt omgedoopt tot Kiryat-Yam-Ufer. In november 2023 diende de districtscommissie voor cultuur en onderwijs een aanvraag in bij de districtscommissie voor gedenkplaten, die de aanvraag nog moet beoordelen of aanbevelen. Volgens de aanvraag is deze locatie bijzonder geschikt voor hernoeming omdat de Berlijnse componist Paul Lincke tijdens het nazi-tijdperk nauw samenwerkte met de nationaalsocialisten.”
Met de huidige spanningen met Rusland worden niet alleen bepaalde straatnamen als historisch belastend gezien, denk aan de Karl-Marx-Allee, maar ook het Deutsch-Russisches Museum in Karlshorst moest er aan geloven en werd omgedoopt tot Museum Karlshorst.
De Oekraïense ambassade in Berlijn eiste na de inval van Rusland in zijn land ook de verwijdering van de naam van het bekende restaurant ‘Moskau’.
Dat is overigens niet gelukt. De Berlijnse senaat, na inwinning van diverse adviezen, besloot niet op het verzoek van de Oekraïense ambassadeur in te gaan.
Wie lang niet in Berlijn is geweest wordt aangeraden een actuele kaart van de stad te raadplegen.